Bebeklerde Uyku Problemlerine Farklı Bakışlar: Gerçekten Uyku Problemi mi?

Bebeklerin gece uyanmaları ne zaman uyku sorunu olarak nitelendirilir? Bu sorunun cevabı,

1. Bebek 24 saatte kaç saat uyku uyuyor?
2. Bebek her uykuya geçişinden sonra kaç dakika uyumaya devam ediyor?
3. Bebeğin uykusu aileyi nasıl etkiliyor?
4. Bebeğin uykusu kim için problem?
5. Ailenin bebeğin uykusu hakkındaki beklentileri/arzusu ne?
6. Ailede veya bebekte başka zorluklar mevcut mu?

sorularının cevabında saklıdır.

Bebekler biyolojik gerçeklerine uygun olarak geceleri 2 ile 6 defa uyanmaktadır. Bu nedenle neyin uyku problem olduğu ve neyin olmadığı tartışılan bir konu olmuştur. Uyku probleminin farklı farklı tanımları yapılmıştır. Bazı uzmanlarsa “uyku problemi” değil, uyku problemi algısı” olduğundan söz eder. Bu farklı görüşlere kısaca bakarsak;

• Bazı uzmanlar, tüm bebeklerin geceleri biyolojik uyku döngülerinden beklendiği şekilde uyandığını göz önüne alarak, bebeğin her uyanışında desteğe ihtiyaç duymasını, uyku problemi olarak nitelendirmiştir. Bu görüştekiler, bazı bebeklerin kendini yatıştırabildiklerini ve uykuya geçirebildiklerini, sorunun bebeğin kendi kendini uykuya geçirememesi olduğunu vurgulamışlardır. Öyle ki, bebeğin annesiyle birlikte uyumasını ya da emerek uyumasını uyku problemi olarak tanımlamaya kadar gitmiştir bu durum. Bunun sonucunda da bebeği desteksiz uyutmaya alıştırmayı hedefleyen uyku eğitim metodları geliştirilmiştir. (Gaylor ve ark., 2001; Sadeh ve ark., 2009, 2011; Touchette ve ark., 2005)
• Bazı uzmanlar, uyku probleminin çoğunlukla “bir algı” olduğunu dile getirmiştir. Özellikle gelişmiş ülkelerde, “bakım yoksunluğu (care deficit)” denilen bir kavram mevcuttur. Bu terim, endüstri toplumu ile birlikte bakımverme yükünün sadece ebeveynlerde, özellikle annelerde olmasının, biyolojik olarak gece de gündüz de bakıma ihtiyaç duyan bebeklere bakmanın oldukça yıpratıcı bir hale getirdiğini vurgular. Bu da “bebekler uyanmasın” isteğini ve “uyku eğitimleri”ni doğurmuştur. (Hochshild, 2003; Howson, 2018)
• Bazı uzmanlar, Batı ülkelerindeki “ayrı yatma” pratiğinin evrimsel olarak bebeklere uygun olmadığını, birlikte yatmanın norm olduğu topluluklarda uyku problemi görülmediğini savunur (Blunden ve ark., 2011). Fakat araştırmalar, uyku problemi algısının birlikte yatmanın yaygın olduğu Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde de, Japonya, Kore gibi neredeyse tüm ailelerin bebekleriyle birlikte yattığı Doğu ülkelerinde de yüksek olduğunu gösterir. Yani yukarıdaki “endüstri toplumu”na dair açıklama daha uygun görünmektedir. “Bebekler uyanmasın” isteği, birlikte yatan ailelerde de mevcuttur (Kahraman & Ceylan, 2018; (Karabekiroglu ve ark., 2013; Sadeh ve ark., 2011).
• Bazı uzmanlar da, ebeveyn-bebek ilişkisi, aile içi problemler, depresyon, kaygı bozukluğu gibi duygusal sorunların, “ana-babalardaki uyku problem algısını” artırdığını açıklamıştır. Çift ilişkilerindeki problem yaşayanlar, ebeveynlikte baba katılımı olmadığını belirtenler, depresyon ve kaygı bozukluğu tanısı almış olanlar, daha sık “bebeğim uyumuyor” demektedir. Aile odaklı müdahaleler, otomatik olarak bebeğin uyanma sıklıklarını, bebeğin uykuya geçiş direncini ve/veya ailenin uyku problemi algısını düzeltebilmektedir (Goldberg ve ark., 2013; Thome & Skuladottir, 2005).
• Bazı uzmanlar anne sütü emen bebeklerin daha sık uyandıklarını, bu nedenle uyku normlarının emziren ve emzirmeyen bebeklere göre yeniden düzenlenmesi gerektiğini vurgularlar (Elias ve ark. ,1986). Buna karşı çıkanlar, meselenin 9. aydan sonra emzirme değil emerek uyuma olduğunu söyleyenler de vardır (Brown & Harries, 2015; Mindell ve ark., 2012).

Peki sayılar ne diyor? Nasıl bir bebek uykusu normal?

• Sayılara baktığımızda, araştırmalar yine farklı sonuçlar vermekte. Bebeklerin %30 ila 60’ının geceleri kesintisiz uyuduklarını görüyoruz. Bu ne demek? Bebeklerin yaklaşık yarısı geceleri kesintisiz uyumuyor. Yani, uyanmak normal (Galland ve ark., 2012; Mindell ve ark., 2009).
• Uyanma sayısında ise ortalamalar gecede (5 saat içinde) 2 uyanma gösteriyor. Bunun ortalama rakam olduğunu vurgulamakta da fayda var (Mindell ve ark., 2009; 2010; Sadeh ve ark., 2009).
• Uyku problem algısına geldiğimizde ise Türkiye dahil çoğu ülkede ailelerin %30’u bebeklerinin uyku problemi olduğunu söylüyor (Kahraman & Ceylan, 2018; Karabekiroğlu ve ark., 2013; Sadeh ve ark, 2011). Gerçekten 10 bebekten 3’ü uyku problemi mi yaşıyor, yoksa sorun beklentilerde mi?

Ya destekli uyku?

• Emerek uyuma, birlikte uyuma dünyanın çoğu bölgesinde %60 civarında. Batı ülkelerinde de ilk aylarda %40-50 civarı. Bu oranlar biberon ile besleme ile birleştiğinde %70-80’lere kadar çıkıyor. Bebek 1 yaşa yaklaştıkça oranlar her ülkede azalıyor. Yani destekli uyuma da tüm dünyada ortak olarak görünen “normal” bir durum. Özellikle endüstrileşmemiş toplumlarda bebekler hep destekli uyuyor (Mindell ve ark., 2010; Morelli ve ark., 1992; Sadeh ve ark., 2009).
• Tabii ki modern toplumlarda, destek azaltma, hem uyanma sıklığını hem de bakımveren-bebek arasında bir uyku mücadelesi varsa bunu azalttığı için, ebeveyn-bebek ilişkisine zaman zaman iyi de gelebiliyor. (Bernier ve ark., 2013; Meltzer & Mindell, 2006; Meltzer & Montgomery-Downs, 2011). Fakat, bu destekle uyutmanın “problem olduğu, yanlış olduğu” anlamına gelmemekte. Destek azaltma yöntemleri için doğru bilgilere sahip olmak önemli. Destek azaltma, modernleşen topluma özgü olduğu için, bilginin gerektiği bir yer.

Uyanma Sıklığı Ne Anlatır?

• Bağlanma açısından duruma bakarsak, uyanma sıklığının “ihtiyaçlarını, duygularını yok sayma, yakınlık kurmada zorlanma” şeklinde bir görünüm alan kaçıngan bağlanma örüntüsünde daha az olduğunu ortaya koyan araştırmalar var. Aynı zamanda çok sık uyanmanın da kaygılı bağlanma ile ilişkisi bulunmakta. Tüm bunlar 15. Ay sonrası için geçerli. Çünkü bunun öncesinde bebekler her şekilde uyanıyorlar. (McNamara ve ark., 2003; Scher, 2001; Scher & Asher, 2004). Bu konuda bir ilginç bulgu da, sadece annelerin söylediği uyanma sıklıkları arasında bir fark olduğu fakat uyku ölçerin yine tüm bebeklerin uyandığını bulmasıdır (Simard ve ark., 2013).
• Benzer şekilde mizacın da uyanma sıklığı ile ilişkisi biliniyor. Bebeklerin yaklaşık üçte birini oluşturan zor yatışan mizaçtaki bebekler, çok daha sık uyanıyor denilebilir (Morell & Steele, 2003; Weinraub ve ark., 2012).

Yani “uyku sorunu” demeden ve bebeği deliksiz uyutmaya çalışmadan önce “normal bebek uykusunu” bilmek, bazı bebeklerin zor mizaçları gereği “daha sık uyandıklarını” anlamak, uyku eğitimi alınsa bile, çocukların uyandıklarını ama kendi kendilerine geri uykuya daldıklarını bilmek ve bu uyku problemi “algısının” nedenlerini anlamak önemlidir.

“Uyku problemleri de vardır.”

Bazen de gerçekten 24 saatte alınan toplam uyku beklenenden az olmakta, bebeğin uykuları çok kısa sürmekte ve bebek derin uykuya geçememekte, bakımveren ve bebeğin ilişkisi uyutma mücadelesiyle zedelenmektedir. Anneler de çok uykusuz kalmakta ve bu tüm aileyi olumsuz etkilemektedir. Bebeğin hiç ritmi yok gibi görünmektedir. Bu elbet bir algı değil, “uyku sorunu”dur. Araştırılması ve tüm aileye uygun şekilde çözüm yolları için çalışılması doğru olacaktır.

Uyku Problemi Varsa Ne Yapılabilir?

Bu durumlarda uyku eğitim metodları, bir programa bağlı kalarak hızlıca bebeğe verilen desteği keserek, öyle ya da böyle bebeğe yanıt vermeyerek bebeğin desteksiz uyumasını sağlayabilir. Bu bağlanma açısından bakıldığında, maalesef bebeğe karşı bir duyarsızlık olacaktır.

Bağlanmaya ve ailedeki, bebekteki gerçek soruna duyarlı bir çözüm için, uykuya bütüncül bir perspektifle bakmak gerekmektedir. Bebeğin sinyalleri, mizacı, evin şekli, yatak tipi, günlük rutinler, bebekte medikal tedavi gerektiren bir durum olup olmadığı, duyusal hassasiyetler ve aile içi ilişkiler, anne-ruh sağlığı, bakımveren-bebek ilişkisi, bu bütüncül perspektifin içindedir.

Elbet düzenlemeler yapılabilir, davranış değişiklikleri yapılabilir, bebeğe verilen destekler azaltılabilir ya da artırılabilir, fiziksel koşullar değiştirilebilir, yeni rutinler oluşturulabilir, bebeğe gece uyanmalarda verilen yanıtlar da gözden geçirilebilir. Fakat tüm bunlar ancak her bebek için farklı ve bebeğin sinyallerine göre şekil alan, ailenin de tercihlerini gözeten düzenlemeler olduğunda, bebeğin ağlamasını duyan ve ailenin ihtiyaçlarını dinleyen bir yerde olabilir.

Yazan: Klinik Psikolog Hande Burcu Simsek

Kaynaklar:

Bernier, A., Bélanger, M. È., Bordeleau, S., & Carrier, J. (2013). Mothers, fathers, and toddlers: Parental psychosocial functioning as a context for young children’s sleep. Developmental psychology, 49(7), 1375.

Blunden, S. L., Thompson, K. R., & Dawson, D. (2011). Behavioural sleep treatments and nighttime crying in infants: challenging the status quo. Sleep medicine reviews, 15(5), 327-334.

Brown, A., & Harries, V. (2015). Infant sleep and night feeding patterns during later infancy: Association with breastfeeding frequency, daytime complementary food intake, and infant weight. Breastfeeding Medicine, 10(5), 246-252.

Elias, M. F., Nicolson, N. A., Bora, C., & Johnston, J. (1986). Sleep/wake patterns of breast-fed infants in the first 2 years of life. Pediatrics, 77(3), 322-329.

Galland, B. C., Taylor, B. J., Elder, D. E., & Herbison, P. (2012). Normal sleep patterns in infants and children: a systematic review of observational studies. Sleep medicine reviews, 16(3), 213-222.

Gaylor, E. E., Goodlin-Jones, B. L., & Anders, T. F. (2001). Classification of young children’s sleep problems: a pilot study. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 40(1), 61-67.

Goldberg, W. A., Lucas-Thompson, R. G., Germo, G. R., Keller, M. A., Davis, E. P., & Sandman, C. A. (2013). Eye of the beholder? Maternal mental health and the quality of infant sleep. Social Science & Medicine, 79, 101-108.

Hochchild, A.R. (2003). The Commercialization of Intimate Life. Berkeley: University of California Press.

Howson, S. (2018). “I see no other option:” Maternal practices of sleep-training and co-sleeping as the management of vulnerability. Studies in the Maternal, 10(1), 1-24.

Kahraman, Ö. G., & Ceylan, Ş. (2018). 0-3 Yaş Grubu Çocukların Uyku Alışkanlıklarının Belirlenmesi/Determining the Sleeping Habits of Toddlers Aged 0-3. Journal of History Culture and Art Research, 7(3), 607-620.

Karabekiroglu, K., Uslu, R., Kapci-Seyitoglu, E. G., Özbaran, B., Öztop, D. B., Özel-Özcan, Ö., Dogangun, B., Gulen-Sismanlar, S., Gorker, I., Fidan, T., Mahali, K. M., Barut, Y., Gurkan, K., Kilic, B. G., Ay, P., Taskin, B., Bilgin, N., Cengel-Kültür, E. S. (2013). A nationwide study of social–emotional problems in young children in Turkey. Infant Behavior and Development, 36(1), 162–170.

McNamara, P., Belsky, J., & Fearon, P. (2003). Infant sleep disorders and attachment: Sleep problems in infants with insecure-resistant versus insecure-avoidant attachments to mother. Sleep and Hypnosis, 5, 17-26.

Meltzer, L. J., & Mindell, J. A. (2006). Impact of a child’s chronic illness on maternal sleep and daytime functioning. Archives of Internal Medicine, 166(16), 1749-1755.

Meltzer, L. J., & Montgomery-Downs, H. E. (2011). Sleep in the family. Pediatric Clinics, 58(3), 765-774.

Mindell, J. A., Du Mond, C., Tanenbaum, J. B., & Gunn, E. (2012). Long-term relationship between breastfeeding and sleep. Children’s Health Care, 41(3), 190-203.

Mindell, J. A., Meltzer, L. J., Carskadon, M. A., & Chervin, R. D. (2009). Developmental aspects of sleep hygiene: findings from the 2004 National Sleep Foundation Sleep in America Poll. Sleep medicine, 10(7), 771-779.

Mindell, J. A., Sadeh, A., Kohyama, J., & How, T. H. (2010). Parental behaviors and sleep outcomes in infants and toddlers: a cross-cultural comparison. Sleep medicine, 11(4), 393-399.

Morrell, J., & Steele, H. (2003). The role of attachment security, temperament, maternal perception, and caregiving behavior in persistent infant sleeping problems. Infant Mental Health Journal, 24(5), 447–468.

Sadeh, A., Mindell, J. A., Luedtke, K., & Wiegand, B. (2009). Sleep and sleep ecology in the first 3 years: a web‐based study. Journal of sleep research, 18(1), 60-73.

Sadeh, A., Mindell, J. A., & Owens, J. (2011). Why care about sleep of infants and their parents? Sleep medicine reviews, 15(5), 335-337.

Sadeh, A., Mindell, J., & Rivera, L. (2011). “My child has a sleep problem”: a cross-cultural comparison of parental definitions. Sleep medicine, 12(5), 478-482.

Scher, A. (2001). Attachment and sleep: A study of night waking in 12‐month‐old infants. Developmental Psychobiology: The Journal of the International Society for Developmental Psychobiology, 38(4), 274-285.

Scher, A., & Asher, R. (2004). Is attachment security related to sleep–wake regulation? Mothers’ reports and objective sleep recordings. Infant Behavior and Development, 27(3), 288-30.

Simard, V., Bernier, A., Bélanger, M. È., & Carrier, J. (2013). Infant attachment and toddlers’ sleep assessed by maternal reports and actigraphy: Different measurement methods yield different relations. Journal of Pediatric Psychology, 38(5), 473-483.

Thome, M., & Skuladottir, A. (2005). Evaluating a family‐centred intervention for infant sleep problems. Journal of Advanced Nursing, 50(1), 5-11.1.

Touchette, É., Petit, D., Paquet, J., Boivin, M., Japel, C., Tremblay, R. E., & Montplaisir, J. Y. (2005). Factors associated with fragmented sleep at night across early childhood. Archives of pediatrics & adolescent medicine, 159(3), 242-249.

Weinraub, M., Bender, R. H., Friedman, S. L., Susman, E. J., Knoke, B., Bradley, R., Houts, R., & Williams, J. (2012). Patterns of developmental change in infants’ nighttime sleep awakenings from 6 through 36 months of age. Developmental Psychology, 48(6), 1511–1528.