Çocuklarda Ayrılık Kaygısı ve Okul Reddi

Online Eğitimden Yüzyüze Eğitime Geçiş

Pandemi sürecinden dolayı nerdeyse iki yıldır okullarında yüz yüze eğitim göremeyen birçok çocuk tekrardan okula dönmeye hazırlanıyor. Birçok ebeveyn, çocukları okula başladığında yaşayacakları kaygı ile nasıl baş edecekleri konusunda sorun yaşıyorlar. Pandemi süresince karantina altında olmak, işe evde devam etmek, çocukların eğitimlerine çevrimiçi ortamlarda devam etmek zorunda olması gibi ailelerin yaşamlarında ciddi değişikler yaşandı. Bu kısıtlamalar elbette ebeveyn ve çocuklar için önemli bir kaygı kaynağı oldu.

Yüz yüze eğitimlere yeniden başlanmasıyla çocuklar evden ve ailelerinden ayrılmalarından dolayı yaşayacakları kaygıyla da baş etmek zorundalar ve bu konuda en büyük yardımcılar ebeveynlerin tutumları olacaktır. Bu süreçte anne babaların en çok zorlandığı konu okul reddi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Okula Adaptasyon Zorluğu ve Okul Reddi

Okul reddi, çocukların yaşadıkları anksiyete gibi duygusal problemlerden dolayı okula gitmeyi reddetmesi, okula devam edememesi olarak tanımlanmaktadır. Bowlby, okul korkusu olan bu çocukları, “gerçek okul durumundan korkmak ya da kaçınmaktan ziyade bağlı oldukları bakım verenlerinin yokluğundan/kaybından ya da güven duydukları ortamdan uzak kalmaktan korkanlar” olarak tanımlamıştır. Ebeveynler çocukların her ihtiyaçlarını -çocuk kendi yapabilecek olsa dahi- anında giderdiğinde çocuk ebeveynin her şeye kadir olduğu inancını geliştirerek onlara bağımlı hale gelir. Bu nedenle de ebeveynlerinden ayrılması gerektiğinde yoğun bir kaygı duyarlar. Ebeveynden ayrılmak ciddi bir belirsizlikle birlikte hem ebeveynin hem de kendi benliğinin yok olması endişesini doğurur bunun sonucunda da çocuk okula gitmeyi reddeder.

Mahler’in ileri sürdüğü ‘ayrılma bireyleşme kuramı’nın temelinde yeni doğan bir bebek, gerçekliğe -dış dünyaya- bir nevi “ayarlanmadan” gelir. Bu düşünceyi temel alan kuramda insan yavrusunun biyolojik doğumu ile psikolojik doğumu farklı zamanlarda gerçekleşir. Mahler’e göre psikolojik doğum, bebeğin ayrı bir birey olduğunu fark etmesiyle yani kendi kimliğini kazanmasıyla başlar. Anne ya da bakım veren kişi ile bebek arasında ayrılma ve bireyleşme olarak adlandırılan bir gelişim süreci vardır. Ayrılma sürecinde bebek anneden uzaklaşır, sınırlarını keşfeder, farklı olduğunun bilincine varır. Bireyleşme sürecinde ise benlik özerkleşir, anneden farklı olduğuna ilişkin belleğin, algının gelişimi gerçekleşir. Bu gelişimsel süreçte sorun yaşayan çocuklarda sıklıkla ebeveynden ayrılma konusunda problem yaşanır ve bu ayrılık kaygısı olarak tanımlanmaktadır.

Okul Döneminde Ayrılık Kaygısı Belirtileri

Ayrılık kaygısı küçük yaşlarda ortaya çıkmasına rağmen genellikle çocukların okula başladıkları dönemde önemli bir sorun haline gelmektedir. Okul reddi olarak kendini gösteren bu ayrılık kaygısı iki şekilde olabilir. Bunlardan ilki çocuğun okula gitmeyi güç hale getirecek düzeyde isteksiz olması ve protesto etmesidir. Diğer durumda ise çocuk okula gitmeyi tümüyle reddeder evde oturmak ister. Çocuk ebeveynden ayrı kaldığı zamanlarda kötü bir deneyim yaşamaktan oldukça büyük endişe duyar. Ebeveynden ayrı kaldıklarında ortaya çıkan kaygı ile baş edemeyen çocuk kendi kendini sakinleştirme kabiliyetinden yoksundur.

Okul Reddinde ya da Ayrılık Kaygısında Psikoterapinin Yeri Nedir?

Ayrılık kaygısı yaşayan, okula gitmeyi reddeden çocuklarla çalışırken ebeveynlerden ve hatta okuldan bilgi almak oldukça önemli bir noktadır. Okul çalışanlarıyla da iletişim olmak sağaltım için oldukça önemlidir. Okul şartları-düzeni çocuğa uygun mu, okul reddinin temelinde başka faktörler var mı gibi soruların yanıt bulması gerekir.  Daha önce de bahsedildiği gibi bu çocuklar ebeveynlerinden ayrı kalma konusunda oldukça endişe duydukları için aile terapileri ya da oyun terapileri de oldukça sağaltıcı etkiye sahiptir. Bu süreçte bakım veren-çocuk arasındaki bağlanmanın ve çocuğun özerkliğinin önemi üzerinde durulmaktadır. Terapi süresince temel amaç çocuğun duygusal ihtiyacını ve zorluğunu anlamak, içinde bulunduğu aile sisteminin bu zorluk ve ihtiyaçlardaki fonksiyonunu belirlemek ve yapılacak çalışma neticesinde mümkün olan en kısa süre içerisinde okula güvenle uyum sağlamasını sağlayarak reddetme davranışını ortadan kaldırmaktır. Çünkü çocuk okula gitmeyi reddettikçe ve bu süre uzadıkça okula dönüşü oldukça zor hale gelmektedir.

Bu Süreci Sağlıklı Atlatabilmek Adına Ebeveynlere Bazı Öneriler

• Rutin, rutin, rutin!

Uzun süren evde kalma döneminden sonra bir rutin oluşturmak okula başlama sürecini daha rahat atlatabilmek adına önemlidir. Rutinler çocuğunuza tutarlılık ve güven hissini sağlar. Ev içerisinde bir rutin oluşturmak ve ona uyum sağlamak okuldaki rutine uyum sağlamasını kolaylaştırır. Ek olarak, okula gitmeden önce bir ayrılma rutini oluşturabilirsiniz. “Önce ayakkabılar giyiliyor sonra çanta takılıyor ardından anneye/babaya/bakım verene sarılma ve vedalaşma” gibi.

• Görseller kullanın.

Hangi günler okula gideceğini işaretleyebileceği bir takvim kullanmak, yatma ve sabah uyanma saatlerini bir yere yazabileceği görseller kullanmak süreç için yararlı olabilir.

• Siz hazır olduğunuzdan emin olun.

Araştırmalar, ebeveynin ayrılma sırasındaki duygulanımı ve davranışı ile çocuğun duygulanımı ve davranışı arasında oldukça güçlü bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Siz kaygı duyarsanız çocuğunuz çok daha büyük bir kaygı duyacaktır.

• Çocuğunuzla süreci konuşun.

Çocuğunuzla sık sık okul hakkında konuşun. Okulun nasıl bir yer olduğunu, orada nelerle karşılaşacağını anlatın. Mümkünse okulu önceden ziyaret edin ve çocuğunuzun okula aşina olmasını sağlayın.

• Ayrı kalma alıştırması yapın.

Pandemiyle birlikte ebeveynler çocuklarının yanından neredeyse ayrılmaz oldu. Gün içerisinde farklı odalarda farklı aktiviteler yapmaya çalışın. Siz mutfakta yemek hazırlarken çocuğunuz kendi odasında resim yapsın ve bu ayrı kalma süresini giderek uzatın. Böylelikle çocuğunuz sizden ayrı kalma rutinine alışmış olacaktır.

• Çocuğunuzun duygulanımını dikkate alın.

Okul hakkında ne hissettiğini konuşun. Duygularını kabul edin ve neden öyle hissettiği üzerinden konuşun. “Okula başlamak konusunda endişeli görünüyorsun, bunun hakkında konuşmak ister misin?”

• Merak etmesi normal, sorularını yanıtlayın.

Yeni bir ortama giriyor olmak çocuğunuz için endişe verici olmasının yanı sıra merak uyandıran da bir durumdur. Merak ettiği her şeyi sabırla yanıtlayın. Bilmediğiniz soruları birlikte öğrenin.

• Kitaplar!

Çocuklar için eğlenceli bir şekilde öğrenmek kitaplar sayesinde oluyor. “Okula başlama” temalı birçok kitap bulunuyor. Birlikte bu kitapları okuyarak yalnız olmadığını, yaşadığı duygunun yanlış olmadığını fark etmesini sağlayabilirsiniz.

• Uzmana danışın.

Bütün-ce Ebeveyn Danışmanlığı desteğiyle çocuğunuzun gelişimsel, duygusal, zihinsel ve davranışsal iyilik halini okul döneminde herhangi bir problem yaşamadan önce takip etmeye başlamak çocuğunuzun ihtiyaçlarını ve yaşayabilieceği potansiyel zorlukları anlamlandırabilmeniz için faydalı olabilir.

Son olarak eğer çocuğunuz bu süreçte yoğun ve devamlı bir kaygı duyuyorsa, bir uzmandan yapılacak değerlendirme neticesinde oyun terapisi ya da aile terapisi desteği almanız oldukça önemlidir. Çocuğunuzun hali hazırda yaşadığı zorluğu anlamlandırması, güvende hissetmek için gerekli ihtiyaçların ve bu bağlamda ebeveynin rolünün belirlenmesi ve çocuğun kendi duygusal dayanıklılık ve baş etme mekanizmalarının geliştirilmesi hedeflenir.

Yazan: Psk. Melike Ekizler

Düzenleyen: Klinik Psk. Melis Kısmet

Kaynakça

• • Christogiorgos S. & Giannakopoulos G. (2014) School Refusal and the Parent-Child Relationship: A Psychodynamic Perspective, Journal of Infant, Child, and Adolescent Psychotherapy, 13:3, 182-192, DOI: 10.1080/15289168.2014.937976
  • Lüleci, B. (2015). Bilişsel Davranışçı Yaklaşıma Dayalı Müdahalelerin Okul Reddi Yaşayan Çocuk ve ergenler Üzerinde Etkisine İlişkin Bir İnceleme. Ege Eğitim Dergisi, 16(2), 408. https://doi.org/10.12984/eed.78774
  • Mahler, M.S., F. Pine, A. ve Bergman. (1975). The Psychological Birth of the Human Infant. NY: Basic Books.
  • Özcan Ö. Okul reddi olan çocuklarda ve anne babalarında ruhsal bozukluklar. Uzmanlık Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara, 2004.
  • Pelaez, M., & Novak, G. (2020). Returning to School: Separation Problems and Anxiety in the Age of Pandemics. Behavior analysis in practice, 13(3), 1–6. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s40617-020-00467-2
  • “Separation Anxiety Disorder .” The Gale Encyclopedia of Mental Health. . Retrieved August 16, 2021 from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/medicine/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/separation-anxiety-disorder
  • Vahip, I. (1993). Mahler’in Ayrılma Bireyleşme Kuramı. Bursa Psikiyatri. http://www.bursapsikiyatri.com/makale.php?id=217.
  • Yacoub, A. (2021, August 9). Back to school & separation anxiety. TherapyWorks. https://therapyworks.com/blog/language-development/home_tips/back-to-school-remote-learning-easing-childs-separation-anxiety/.