Hukuki sistemlerden terapi odasına kadar geniş bir alanı kapsayan etik, her alan için farklı karar verme süreçlerini içerir. Peki, bu bahsedilen hayatımızın her gün içerisinde yer alan etik konular nelerdir? Örneğin, mahkeme süreçlerinde hem yasalar hem de iki tarafın hakları gözetilerek karar verilirken, bunlardan birinin olmaması veya eksik uygulanması durumunda etik ikilem yaşanması mümkündür. Psikoloji alanına baktığımızda; klinik görüşme, danışan takibi ve bunun yanında uygulamaların etik süreçlerinin takibini kapsar. Türk Psikologlar Derneği tarafından hazırlanmış ve alan içerisinde kabul gören “Etik Yönetmeliği” ile “Etik Süreç Yönetmeliği” karar verme ve etik ikilem süreçleri ile ilgili detaylı bilgi vermektedir. Bu iki belgeyi Türk Psikologlar Derneği’nin web sitesinden inceleyebilirsiniz. (https://www.psikolog.org.tr/tr/)
TPD’nin etik yönetmeliği, Avrupa Psikologlar Dernekleri Federasyonu (EFPA) tarafından kabul edilen etik ilkelere uygun olduğu gibi, etik ihlal durumunda ise TPD’ye şikayetçi olunabilmektedir. Etik ihlal durumu aslında etik ikilemlerden doğan ve süreçle ilgili doğru kararların alınmadığını gösteren durumlardan kaynaklanabiliyor. Bir psikolog etik ikilem yaşadığı zaman nasıl davranıır ? Süreçle ilgili düşünmesi gereken ve uygulaması gereken kurallar nelerdir? Nelere dikkat etmeli ve neleri göz önünde bulundurmalıdır?
Etik ikilem “danışmanlık sırasında ortaya çıkan ve var olan iki değer yargısı arasındaki çatışma ve karmaşadan kaynaklanan durumlar“ olarak tanımlanmıştır. Psikolojik Danışman ya da psikolog etik ikilem yaşadığında aşağıdaki adımları takip ederek, karar verme sürecini gerçekleştirebilir.
- İlk olarak, durumun etik ikilem olup olmadığını belirlememiz gerekmektedir. Durumu mümkün olduğunca açık bir şekilde belirlemeliyiz.
- Verilecek karardan kimlerin etkilenebileceğini belirlemeliyiz. Burada verilen karardan etkilenebilecek kişilerin veya kurumların bulunduğu bir tahmin listesi yapabiliriz.
- Süreci karara bağlamadan önce, alternatif durumlara da bakılmalıdır. Alternatif durumların belirlenmesi, sadece avantaj durumlarının belirlenmesine değil aynı zamanda dezavantajları da açıkça görmemize yardımcı olur.
- Alternatif süreçleri değerlendirdikten sonra, hangi sürece devam edeceğinize ve uygulayacağınıza karar verebilir ve kararınızı tekrar gözden geçirip sonrasında harekete geçilebilir.
- Etik süreçle ilgili nihai kararınızı uygulamak ve uygulamanın sonuçlarını değerlendirmek son adım olarak karşımıza çıkmaktadır.
Etik ikilem karar verme adımlarını terapi odasından bir örnekle devam etmek sürecin anlaşılması açısından daha iyi olacaktır.
Etik İkilem: Psikolog danışanını bir süre önce bahçıvan olarak işe almayı düşünmektedir çünkü danışanı ruh ve sinir hastalıkları hastanesinden yeni taburcu olmuş, iş deneyimi olmayan, başka bir iş bulamamış ve zor durumda olan bir adamdır. Psikolog danışanına büyük bir yardımda bulunduğunu düşünerek onu işe almak istemektedir.
- Psikolojik danışman, danışanı ile çoklu ilişki içerisindedir. Danışan için hem danışman ve hem de işveren rolündedir ve bu bir etik ikilemdir.
- Psikolojik danışman danışanını işe almazsa bundan; danışan, danışanın ailesi (anne, baba, eş, çocuk v.b.) etkilenecektir. Psikolojik Danışman danışanı işe alırsa; psikolojik danışman, Psikolojik Danışma merkezinde çalışanlar (sekreter, asistan veya diğer görevlililer) ve danışanın ailesi (anne, baba, eş, çocuk v.b.) etkilenecektir.
- Bu durumu düşündüğümüzde elimizde 4 tane alternatif durum bulunmaktadır.
- Danışan bahçıvan olarak işe alınmaz, terapi sürecine devam etmesi istenir.
- Danışan bahçıvan olarak işe alınır, terapi sürecinin bitirilmesi önerilir.
- Danışan bahçıvan olarak işe alınır, başka bir uzmanla terapi sürecine devam etmesi önerilir.
- Danışana başka bir iş bulunur ve terapiye devam etmesi istenir.
Tüm bu durumlar avantajları ve dezavantajları ile değerlendirilir.
- Danışan için en iyi yol psikolojik danışman tarafından belirlendikten sonra tekrar bir etik ikilem yaşamamak veya yasalara karşı gelmemek adına süpervizyon desteği ile resmi etik kuralların gözden geçilmesi doğru bir adım olacaktır.
- Son adım olarak, alternatif durumdan seçilen maddeyi uygulayarak, sonuçlarını değerlendirilir.
Kaynakça
Seçilmiş, H. H., & Alkar, Ö. Y. Psikolog unvanına sahip olabilmek için asgari yeterlilik şartları neler olmalıdır? Kuzey Amerika ve Avrupa örneği. Klinik Psikoloji Dergisi, DOI: 10.5455/kpd.26024438m000 024
Koocher, G. P. ve Keith-Spiegel, P. (1998). Ethics in psychology: Professional standards and cases (2. baskı). New York: Oxford.
Yam, F.C. (2017). Psikolojik Danışmanların Yaşamış Oldukları Etik İkilemler ve Bu Etik İkilemler Karşısındaki Duygu, Düşünce, Davranışları ile Çözüm Engelleri: Nitel Bir Değerlendirme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(48).
