Yaşam ve ölüm; iki zıttı andırsa da aslında birbiri içine geçmiş, biri olmadan ötekinin anlamının eksileceği iki kavram. Özellikle günümüz dünyasında yaşanan yıkıcılık ve ölümlerle beraber hala tutunmaya çalıştığımız yaşam içgüdümüzün yoğunluğu Freud’un yıllar önce ortaya koyduğu teoriyi daha da anlamlandırıyor.
Freud dürtü kuramını pek çok yazısında ele almış ve bu dürtülerin insan yaşamının temelini oluşturduğundan bahsetmiştir. Çalışmalarının ilk zamanlarında yaşam dürtüsü, farklı kaynaklarda cinsellik dürtüsü ya da Yunan mitolojik karakteri Eros’ un ismi ile de anılabilir, üzerinden insanı anlamaya odaklanmıştır. Yaşam dürtüsünü çalışırken Freud, bizi hayata bağlayan şeyin ne olduğuna cevap aramıştır aslında. Yaşam dürtüleri temel olarak hayatta kalma, zevk alma ve üreme ile ilgilenir. Üreme ve cinsellik yaşam dürtülerini anlamamızda bize aydınlatıcı rol oynar çünkü hem bireysel olarak kişinin soyunun devam etmesine olanak tanıyarak bir bakıma ölümden kaçarken aynı zamanda türünün, toplumsal bakımdan korunması anlamına gelmektedir. Cinsellikle kendini gösteren üreme ve yeni bir hayat yaratarak devamlılığı sağlama düşüncesi insanı besler ve yaşamak için motive eder. Bu önemi göz önünde bulundurduğumuzda yaşam dürtüsünün farklı kaynaklarda Eros olarak geçmesini de anlam kazanır. Eros Yunan mitolojisinde aşk, cinsellik ve şehvet tanrısı olarak anılmasıyla beraber bazı kaynaklarda Eros’un doğurganlık simgesi olarak tapıldığı da ele alınır. Freud, çalışmalarının ilk zamanlarında kişinin temel ihtiyaçlarını karşılamadan aldığı hazzı onu hayata bağlayan şey olarak görürken bu hazza ulaşamadığında gözlemlenen yıkıcılığı anlamlandırmak için farklı bir bakışa ihtiyaç duyar. Zamanla insanın tüm dürtü ve davranışlarını açıklamakta yaşam dürtüsünün yetersizliğinin farkına varır ve bu kavrama karşıt olarak ölüm dürtüsünü ortaya koyar.
Ölüm dürtüsü, yine bir Yunan mitolojik karakterine dayandırılarak Thanatos olarak ele alınır. Thanatos elinde barındırdığı güç ile yıkıcılığı ve ölümü temsil eder. Bu bağlamda Thanatos, yapıcılık, yaratıcılık ve sevgiyi temsil eden Eros’un tamamen karşısında yer alır. Freud insanın sadece yaşam dürtüleriyle anlaşılamayacağını fark ettiğinde kavramın karşısına aynı güçte ama tam zıttı olan bir kuram koyması gerektiğini hissederek yaşamı ölümle anlamlandırma çabasındaydı. Ölüm dürtüsünün ilk olarak kim tarafından ortaya atıldığı halen tartışma konusu olmaktadır, kimi araştırmacılar Sabina Spielrein’i işaret ederken kimileri Freud ve Klein’ı gösterir. Ancak bakıldığında kavramı irdeleyen önemli isim Freud olarak göze çarptığından kavram bu şekilde ele alınmıştır. Freud insanların ölüm dürtüsünü tipik olarak dışa doğru aktarıldığına inanıyordu, bu da başkalarına karşı saldırganlık, agresif davranışlar olarak kendini gösteriyordu. Dışa aktarılan ölüm dürtülerinden biri de başkasına zarar vermek ve bireyselden toplumsal bütüne yayılan bir alanda savaşlar denebilir. Ancak insanlar bu dürtüyü içe doğru da yönlendirebilirler, bunlar kendine zarar vermek, intihar etmek ya da yineleme zorlantısı olarak adlandırılan kişinin kendini tekrar tekrar zorlayıcı durumların içine sokması olabileceği gibi sakarlıklar da eyleme dökülen ölüm dürtüsüne örnek gösterilebilir. Bir başka psikanalitik teorisyen olan Klein ölüm dürtüsünü içgüdüsel olarak ele alır, hatta Klein ölüm içgüdüsü olarak adlandırdığı kavram için “ölüm korkusu bebekte yok olma kaygısı olarak en başından itibaren vardır” der.
Özetle psikanalitik teorinin temel taşlarından biri olan dürtü kuramı, yaşam ve ölüm dürtüsü, günümüzde de hala anlamını güçlenerek korumaktadır. Birbirine zıt gözükse de aslında tamamlayan bu iki kavram insan benliğini, davranışları, toplumları, savaşları ve mutlulukları anlamamızda bize yol gösteriyor. Eros’un aşkı Thanatos’un yıkıcılığını dengeliyor, Thanatos’un ölümü de Eros’un yaşamını.
Kaynakça
Freud, S. (1920). Beyond the Pleasure Principle
PSİKE (2019). Yıkıcılık ve Ölüm Dürtüsü (İthaki Yayınları)
Gerber, T. (2021, February 25). Eros and Thanatos: Freud’s two fundamental drives. Epoché Magazine. https://epochemagazine.org/20/eros-and-thanatos-freuds-two-fundamental-drives/
